25 август – Муса Җәлилне һәм аның көрәштәшләрен искә алу көне
ВАТАННЫ САКЛАУЧЫЛАР ЕЛЫ
«Үзем үлсәм, җырым үлмәс».
Муса Җәлил
Ел саен 25 августта Татарстан Республикасында һәм аннан читтә Муса Җәлилне һәм аның көрәштәшләрен искә алу көне билгеләп үтелә. Бу дошман территориясендә каршылык оештырган һәм фашизмга каршы көрәштә үз гомерләрен эшафотта биргән татар халкының данлыклы улларын искә алу.
Муса Җәлил – совет татар шагыйре һәм журналисты, хәрби хәбәрче. Советлар Берлеге каһарманы (үлгәннән соң, 1956), ССРБ Ленин премиясе лауреаты (үлгәннән соң, 1957). 1929 елдан ВКП(б) әгъзасы. «Идел-Урал» коллаборационистлар легионында яшерен коммунистлар берлеген оештыручыларның берсе. Муса Җәлил 1944 елның 25 августында Берлиндагы Плётцензее төрмәсендә гильотинада җәзалап үтерелә. Үлеме алдыннан Муса үзенең шигырьләрен камера буенча күршесе – бельгияле Каршылык күрсәтүдә катнашучы Андре Тиммерманска тапшыра. Җәлилнең шигырьләре дөньяның күп телләренә тәрҗемә ителгән.
Казанда Муса Җәлил һәйкәле 1 Май мәйданында урнашкан. Ул Казан Кремленә үзәк керү юлында, Татарстан Республикасы Милли музее каршында урнашкан. Һәйкәлне 1966 елда ачалар. 7,9 метр биеклектәге шагыйрь фигурасы трапеция формасындагы постаментка урнаштырылган. Герой бил тиңентен ялангач сурәтләнгән, ул чәнечкеле тимер чыбыкны өзеп, иреккә чыгарга ыргыла. Постаментны Җәлилнең факсимиль имзасы бизи. Монументка граниттан баскыч алып бара, ә аның алдындагы мәйданчыкта – чәчәк түтәле һәм гранит эскәмияләр. Скульптура комплексы составына гранит блоклардан җыелган дивар керә, аларда шагыйрь әсәрләреннән юллар, шулай ук символик карлыгач сурәтләре төшерелгән.
1994 елда монумент янында алман төрмәсендә Җәлил белән бергә һәлак булган шартлатучылар портретлары белән тагын бер дивар урнаштыралар. Ел саен шагыйрьнең туган көнендә һәм вафатына бер ел тулу уңаеннан һәйкәл янында йөрешләр оештырыла, алар чәчәкләр салу белән тәмамлана.
